Ә: Хөрмәтле тыңлаучыларыбыз! Татар әдәбияты, мәдәнияты, теле, тарихы турында әңгәмәләребезнең чираттагысын башлап җибәрәбез. Бүгенге кунакларыбыз бик матур бер пар. Җефет диләр инде. Кәрим Тинчурин исемендәге Татар драма һәм комедия театрының танылган артистлары. Икесенең дә исеме – Татарстан Республикасының атказанган артисты. Хафизов Ирек Галимулла улы һәм Хафизова Гөлчәчәк Әсхәт кызы. Безнең чакырыубызны кабул итүегез өчен сезгә бик зур рәхмәтләребезне әйтәбез. Мин сезнең биографиягызны сездән сөйләтеп тормыйм, сүзебезне кыска тотам, чөнки биографиягызда ул хәтле катлаулы юллар юк. Бик гади, икегез дә бер үк вакытта урта мәктәпне бетергәнсез, икегез дә бер үк вакытта Казандагы Мәдәният институтының Тинчурин исеменәдәге театрның студиясында укыгансыз. Укып бетерү белән театрда бүгенге көнгә кадәр хезмәт итәсез, бөтен җитешкән уңышларыгыз, ирешкән уңышларыгыз шушы театр сәхнәсендә булган. Мин сезне чын күңелдән котлыйм беренчедән шушы уңышларыгыз белән. Һәм беренче сорау итеп үзегез турында түгел, ә нәкъ менә татар театры, татар театрының тарихы, бу театр тарихында Кәрим Тинчурин исемендәге Татар драма һәм комедия театрының урыны, роле, әһәмияте, анда яшәгән, эшләгән артисталар, режиссерлар турында кыскача гына хәбәр бирүегезне, безнең тыңлаучыларыбызга бераз мәгълүмат бирүегезне телим.

И: Хәерле көн, хөрмәтле тыңлаучыларыбыз! Безне чакырыугызга беренчедән бик зур рәхмәт әйтәсе килә. Икенчедән, сорауга җавап итеп, нәрсә әйтәм: быел безнең Тинчурин театрыбызга 90 яшь тулды. 90 яшь – сөбханалла, зур, матур сан, саллы сан. Без инде шушы 90 ел булган тарихи театрда үзебезнең уку белән бергә 30 ел. Без дә үзебезнең халкыбызга тугры хезмәт итәбез. Килгәнебезгә әле генә… Артка борылып карасаң, әле генә килгән шикелле иде, инде 30 ел гомер узып та киткән икән. Шушы 30 ел гомер эчендә, әлбәттә, шактый гына үзебезнең өлкәннәребезне бакыйлыкка озатырга туры килде. Бергә эшләгән үзебезнең олпат артистларыбызны. Анысы бик күңелсез хәл. Аларны искә алгач, сүзләребез аларның рухына дога булып барсын. Ни эшләтәсең инде? Тормыш шулай үзгәрә, өлкәннәр китә, яшьләр килә, замана үзгәрә. Төрле-төрле режиссерлар килә. Артистка, әлбәттә, бер режиссер белән генә түгел, төрле-төрле режиссерлар белән эшләгәндә ул күбрәк үзеңне ачарга һәм төрле яклап яңа ачышлар белән эшләүгә кызыграк дип әйтер идем. Шулаймы, әнисе? Бәлки минем сүзләремне син дәвам итәрсең? Әйдә, сүз сиңа.

Г: Килешәм-килешәм. Менә шушы 30 ел элек театрга килеп кергәннән соң без бит инде бөтенләй башка, үзгә дөньяга килеп кердек, театр дөньясына килеп кердек. Һәм сәхнәгә беренче аяк басканда шундый зур репетиция барадыр иде. “Итил суы ака торур” спектаклен куялар иде сәхнәдә. Һәм без шул спектакльгә массовка буларак кердек. Безнең инде ике канат кына түгел, артта әллә ничә пар канат иде безнең ул вакытта. Сәхнәдә басып тора Хәлил Мәхмүтов, Исламия Мәхмүтова (Исламия ханым ханбикәне уйный), Зөфәр Харисов, Марсель Җәббаров, Земфира Дасаевалар шунда, Һаҗәр Шәкүровалар, Роза Хәбибрахманова… Әйт, искә төшер.

И: Бакый …, Ренат Төхвәтуллин.

Г: Төхвәтуллин түгел…

И: Әкбәров!

Г: Әкбәровлар, әйе. Менә шундый зур йолдызлы якты сәхнәгә килеп кердек, чынлап та менә “ах” итеп сулышың кабарлык булды безнең театрының. Һәм ул безнең театрының бик зур күтәрелеш чоры иде. Менә шушы күтәрелеш чорында без дә шушы яңа сулышка тагын бер сулыш булып театрга укырга килеп кердек. Һәм шушы зур остазлар белән бергә сәхнәдә, массовкаларда, вак рольләрдә… Менә мин үзем 3-нче курста кердем Фигароның өйләнүе спектакленә Фәншет роленда. Ул бит инде 3-нче курс студенты өчен, шәкерте өчен бик зур, мактанырлык эш дип саныйм инде үземчә. Ул вакытта миндә шулай ук берничә пар канат иде. Менә шундый. Театр ул шундый дөнья – аның күтәрелеш чорлары күп, һәм шул ук вакытта ниндидер бер тигез генә барган чоры да бар. Театр бит ул тере организм шикелле, ул бертөрле генә була алмый. Хәтта менә гомумән бөтен дөнья театрларын алганда да, менә ниндидер чорда шулхәтле зур күтәрелеш, шулхәтле ниндидер бер торгынлык. Хәтта менә мин игътибар итәм, язучылыкта да шулай, шулай бит? Менә кайбер шундый чорлар булӘ: бик күп язучылар, бик күп шагыйрьләр! Ә менә бер ара тынлык булып ала. Менә шундый безнең театрда да, шундый вакытлар бар. Шулай, тере җан, тере җан иясе кебек.

Ә: Әйе, менә мин Казанда үзем укып йөрегән вакытта Тинчурин театрының бинасы юк инде. Күчмә театр булып хисаплана иде. Сез биналы театрга килдегез ахрысы.

И: Әйе, әлбәттә, без биналы театрга килдек. Камал театры үзенә яңа бина төзегәннән соң безнең бинаны бирергә тиеш булалар җыр һәм бию ансамбленә, әмма Гөлчәчәк әйтеп киткән безнең олпат артистларыбыз, бергә җыйнаулашып, Исламия апалар, Хәлил абыйлар, Марсель абыйлар – алар барысы да җыйнаулашып, мондагы ул вакыттагы хуҗаларга әйтеп тормыча гына, Мәскәүгә китәләр. Мәскәүгә барып, үзебезнең здание, безгә здание кирәк, без күчмә театр булып йөрүдән туйдык дип, алар кайтып шушы зданиены, Мәскәүдән шалтыраталар, шушы бинаны Тинчурин театрына бирегез дип, шул вакытта инде без биналы булабыз. Бу, ялгышмасам, 82ме, 88ме? Менә ялгышам мин хәзер, дөресен генә әйтергә.

Г: Менә ул артистларга… Менә бүгенге көннән торып, алар бит инде мәрхүмнәр күбесе. Марсель Җәббаров исән, әлһәмдуллиләһ. Һәм ул безнең 90 еллык юбилейга килде, Марсель абый. Сәхнәгә чыгып шулхәтле матур итеп сөйләде менә, горурлык, безнең шундый шәхесебез булган өчен горурланып, ис китеп тыңладык Марсель абыйны. Менә шушы 90 еллык юбилейда, безнең яшь режиссерыбыз, Зөлфәт… Ул безнең Мәскәүне бетереп кайтты, Зөлфәт Закиров безнең белән эшли, ул безнең коллегабыз, артист булып эшли. Һәм шул ук вакытта менә шушы 90 еллык юбилейда түгел, Исламия апаны искә алу кичәсенәдә, менә шушы бинаны алу вакыйгасын без уйнап күрсәттек. Шундый бер сәхнә булды, үзебез дә шунда катнашкан шикелле хәзер минем дә исемдә калды. Менә шул.

Ә: Бүгенге көндә Тинчурин театрының баш режиссеры кем? Афишаларыгзда нинди әсәрләр бара һәм гомумән татар язучыларның, татар драматургларының әсәрләре никадәр урын алып тора сезнең репертуарыгызда, шул турыда сөйләгез.

И: Бүгенге көндә безнең баш режиссерыбыз Туфан Имаметдинов Риф улы. Хәзер аның килгәненә, ялгышмасам, ике ел. Әйе, ике ел эшлибез. Сезнең сорауга бүгенге көндә татар классик әсәрләребезнең иң саллысы (дип әйтеп китсәм дә ялгышмам) Аяз абый Гыйләҗевның “Өч аршин җир” спектакле бар. Бу рольне, мондый ролләрне артистларның, миңа калса, барысы да уйныйсы киләдер, ул артистның хыялындагы роледер. Мирвәли белән Шәмсегаян – артистлар өчен бик саллы, үзеңне бөтен яклап ача торган рольләр. Минем инде бу спектальгә генә туктылап каласым килми, гомумән безнең репертуарыбызда классик әсәрләрдән, бүгенге көн язучыларыннан әсәрләр шактый, чөнки режиссерлар килгәчтен үзләрен дә төрле яклвп ачарга телиләр. Классик әсәргә генә тукталып калмыйлар, алар безнең киләчәк яңа буыннарыбызны да театрга тартырга кирәк дип, шуңа күрә яшьләр өчен дә спектальләр чыгаралар. Менә бүгенге көндә дә, киләсе атнага яңа премьера чыга Илгиз Зәйниевның Туфан Рифович куелышындагы “Флешка, рэп һәм мәхәббәт” дигән. Бүгенге көндә безнең репертуарда Мансур Гыйләҗев, Илгиз Зәйниев…

Г: “Идегәй” бара безнең.

И: “Идегәй” дастаны бар, Кәрим Тинчуринның әсәрләре шактый.

Г: “Җилкәнсезләр” әсәре. Бик матур премьера чыкты. Ул сәхнәдә безнең бит инде түгәрәк бар әйләнә торган. Шул әйләнә дә, ике метрлы стена корып, шундый дивар корып, халык безнең шушы эчтә утыра, түгәрәк эчендә генә утыра. Уртада түгәрәк өстәл һәм артистлар безнең менә күз алдында. Ул шулхәтле, шундый… Анда Ирек уйный…

И: Минем күз алдымда, сезнең белән кара-каршы утырган шикелле уйныбыз без анда.

Г: Анда Ирек уйный, мин уйнамыйм, шуңа күрә минем ул спектакльгә мөнәсәбәтем шундый якты… Рәхәт бер хисләр белән чыктым ул спектальдән. Артистларыбыз өчен горурланам мин. Менә безнең бер артистыбыз, берсе карагачтын: “Мин быларның һәрберсенә исем бирер идем, һәрберсенә халык артисты исемен бирер идем!” – ди. Менә бик әйбәт артистлар бар безнең. Безнең театрыбызда. Нәрсә белән бай, нәрсә белән үзенчәлекле безнең театрыбыз? Безнең артистларыбыз бар. Безнең артистларыбыз… Тинчурин театрына хас итеп уйнаучы артистларыбыз бар. Һәм беркайчан да сәхнәгә эленке-салынкы чыкмый торган артистларыбыз бар. Хәтта менә спектакль бит төрле куелышларда була. Бер үк режиссёр бик үк әйбәт спекталь дә куерга мөмкин, һәм шул ук вакытта бик үк уңышлы булмаган спекталь дә. Хәтта менә шул уңышлы булмады дип санаган спектальләр дә тора бара артистлар уены белән бик уңышлы спектакльгә әйләнә. Менә безнең байлыгыбыз – артистлар һәм, әлбәттә, күмәк хезмәт.

И: Рөхсәт итсәгез, әйтеп киткән Аяз Гыйләҗевнең “Өч аршин җир” спектакленнән кечкенә генә бер кисәк уйнап китәр идек. Мөмкинме?

Ә: Әлбәттә, бик яхшы булыр!

Г: Кирәк булмаса, алып ташларсыз аннары.

Ә: Юк-юк! Әйдәгез, тыңлыйбыз!

Г: Киемнәрең таза түгел. Өс башың онга, тузанга буялып беткән. Караватка менәсең дә ятасың. Көн саен япма юам, җәймә алышытырам.

И: Ә мин көн саен менәм дә ятам.

Г: Ошыймы?

И: Ошый. Йомшак, чиста. Бу бит минем тәхетем. Тәхет чиста булырга тиеш ул, чиста... Тәхеткә чишенеп менмиләр.

Г: Нәрсә дип кергәнсеңдер инде шул тегермәнгә... Пычрак, тузан арасы, алы-ялы юк! Эшче куллар кайда да кадерле чакта шул тегермәндә бурсып ятудан ни тәм табасыңдыр инде, Мирвәли?!

И: Тегермән ташын күргәнең бармы синең?

Г: Ничә еллар күреп торам. Колак тишекләреңә шалкан чәчәрлек булган.

И: Әйләнә ул, әйләнә... Бар нәрсәне онга әйләндерә.

Г: Сагәть ничә генә әле, ә безнең өйдә күз бәйләнә. Урам якка тәрәзә уйган булсалар инде. Кояш баешын күреп булмый.

И: Нәрсәгә сиңа кояш баешы?

Г: Караңгы читлектә сукыр тычканга гына рәхәт.

И: Тамагың тук, өстең бөтен, моң-зарың юк.

Г: Мирвәли, мин каршы яктагы балта остасы белән сөйләшкән идем. Кыйбат та алмыйм ди, күрше хакы ди. Әллә урам якка тәрәзә уйдырыйкмы?

И: Кызлар күзлисем юк.

Г: Мин шул турыга ак каен утыртыр идем, төн гөлләрен, миләүшәләр.

И: Нәрсәгә сиңа миләүшәләр?! Күңел котыртыргамы? Мине ырлатасыңмы? Син бит корыган, корыган агач син!

Г: Мирвәли…

И: Андый сүз ишетәсең килмәсә, тутырма якадан кырмыска!

Г: Болай яшәп бала табып булмый, Мирвәли.

И: Мин корган тормыш ошамый икән аңа! Тагын ничек яшәр идең? Үз төтенең чыгамы? Чыга. Янамы үз учагың? Яна.

Г: Яна януын.

И: Бу нинди китаплар?

Г: Минеке. Монда күрше урамда гына китапханә бар икән.

И: Русча укый башладыңмени?

Г: Русча.

И: Укы-укы, китаплар ярый.

Г: Мирвәли, мин эшкә керергә булдым.

И: Эш? Нәрсә, мин тапкан гына җитмиме?

Г: Корсагымнан тыш җаным да бар ич әле.

И: Нинди эшне җан азыгы дип саныйсың инде син?

Г: Балалар бакчасына керәм.

И: Балалар ярата имеш. Беләм, сизәм, күрәм. Мин югында күрше тирә балаларын җыеп, аларның күңелен күреп утырасың. Кайта башласам, өерләп куып чыгарасың. Нәрсә, үз балаң булмагач, кеше баласын карарга ризалаштыңмы?

Г: Мине җәберләгәнеңне сизәсеңме син? Исереп кайтасың бит! Эчеп кайтканыңны балаларга сиздерәсем килми. Яраткан кеше янына көн дә эчеп кайтмыйлар.

И: Колак итемне ашаудан качан туктарсың икән?!

Г: Мирвәли, ачуланмыйча гына тыңлый алсаңчы. Байтак еллар дәшми түзеп киләм.

И: Түз, тагын түз, мәңге түзәрсең.

Г: Киң дөнья хакында, кешеләр хакында, алай гынамы? Үзең белән ничә еллар бергә бер түшәктә, тән җылыңны тоеп, мәхәббәт бүлешеп яшәгән хатының хакында да онытып яшисең бит син. Онытып. Аның кеше икәнен хәтердән чыгарып, аның сиңа нур, тынычлык биргән күзләренең төсен онытып, кайчандыр үзең үк сөеклем дип дәшкән кешенең кулларын, билләрен, күкрәкләрен бер назламыйча яшисең!

И: Назлаганы җитәр.

Г: Нинди кызганыч бит безнең сөйләшенгән сүзләр. Нинди ярлы безнең телебез. Көн туды исә, шул. Көн узды исә, барыбер шул ук. “Мин киттем, соңгарак калып кайтам. Токмач пешерерсең әле. Менә сиңа акча. Азмы, җитәрме?” Ә бер ягымлы сүз, бер генә ягымлы сүз! Ташларны тишә торган, бозларны эретә торган, карангы төнне яктырта торган, кара эчленең теле әйләнмәс, кара күңел мәнге белмәс ягымлы сүз!

И: Ягымлы сүзне аны теләнеп алмыйлар.

Г: Ә баланы? Аны теләнеп алалармы?

И: Остаргансың. Әнә, акланырлык сәбәбең дә бар – күпме китап җыеп алып кайткансың.

Г: Менә мин бүген кояш исе килеп торган ап-пак күлмәк киеп, түгәрәк алъяпкыч бәйләп, сине урам чатына чыгып каршы алдым. Күзләреңә тилмереп, текәлеп ягымлы бер сүз көтеп тордым. Илаһым, бер генә сүз! Бер!

И: Нәрсә булган бүгенгә? Үтте-китте.

Г: Моннан нәкъ егерме ел элек син аргамакка менеп ярминкәдән чабып кайткан идең. Без синең белән өч кое янында очырашкан идек.

И: Ярминкәдән?

Г: Әйе.

И: Җитәр!

Г: Мин сиңа ялгыш сүз әйтемме? Рәнҗеттемме? Рәнҗемә, яме?

И: Юк ярминкәләр, таралган, өч кое да юк, кипкән, корыган, берсе дә калмаган! Көннәр дә, төннәр дә, барысы да шыр ялган, шәүлә, күләгә!

Г: Үткәннәр белән мине дә тереләй күмдең, алай булгач.

И: Җитәр!

Г: Кая барасың инде төнгә каршы?

И: Барыйм әле мин.

Г: Күрәм.

И: Соңгарак калып кайтырмын.

Г: Беләм...

И: Токма… Тары эресе пешерерсең.

Г: Пешерермен, пешерермен.

И: Менә акча.

Г: Куй шунда.

И: Аз булмаганмы?

Г: Бар булганы белән. Бар булганы.

Ә: Искеткеч! Искеткеч, Ирек әфәнде, Гөлчәчәк ханым! Ничә тапкыр тыңласам да, нихәтле укысам да, бу “Өч аршин җир” чынлап торып, менә… Бала җоннарым кабарды, татарча әйткәндә. Безнең тыңлаучыларыбызның күбесе Аяз Гыйләҗевнең бу әсәрен бик белеп бетермәскә мөмкин. Ни өчен әсәр “Өч аршин җир” дип атала? Ни өчен Мирвәли белән Шәмсегаян менә шушылай бер-берсенә каты? Бигрәк тә Мирвәли инде, үзенең ханымына, үзенең хәләл җефетенә шушындый каты мөнәсәбәттә торып, үзенең үткәннәрен онытырга тырыша. Берничә җөмлә белән генә тыңлаучыларыбызга әйтсәгез иде.

И: Беләсезме, бу төптән уйлаганда, Мирвәли дә бит үзенең туган җиреннән аерылып бер генә дә чыгып китәсе килми. Аның инде шул әтисе белән булган мөнәсәбәтләре… Әтисенә бил бөгеп батрак кебек хезмәт итә, әтисе үлгәннән соң аңа әтисенең байлыгы кала. Ул инде кеше булып...

Г: Әтисенеке дип дә әйтү бәлки дөрес үк түгелдер, ул бит уртак тапкан. Ул бит уртак тапкан, ул бит эшләп тапкан мал.

И: Эшләп тапкан, бил-бот түгеп тапкан мал, әйе.

Г: Кемнең менә бил түгеп тапкан малын болай гына бирәсе килсен?! Бирәсе килми бит.

И: Бирәсе килми аны.

Г: Ул бит хәләл көч белән тапкан, ул бит шул чорның трагедиясы.

Ә: Колхозлашу чорының, әйе бит?

И: Әйе.

Г: Колхозлашу чорының трагедиясы. Зур милләтебезнең ачы язмышы ул. Шундый кара бер чоры. Кара чоры. Безнең зур зыялыларыбызны, эшмәкәрләребезне, йөзек кашларын, халкыбызның йөзек кашларын юкка чыгарган чор. Безнең өчен оят чор. Шулай бит? Менә шушы чорның трагедиясын чагылдыра безнең “Өч аршин җир.” Һәм, әлбәттә, Мирвәлинең язмышы, Мирвәлинең менә ни өчен шушы адымга, аның нинди зур гөнаһы бар? Ул нишли? Ул ут төртеп китә.

И: Игеннәрен яндырып.

Г: Ул җиренә ут төртеп китә, игеннәргә ут төртеп китә. Һәм шундый сүзләр бар: “Ә синең туган җиреңне каргарга ни хакың бар иде?” – ди, хатыны әйтә. Бик ачы кеше язмышы. Ни өчен ул, мин теге, үземнең рольдән чыгып әйтәм: ни өчен менә, ни учен ул шулай каты булды икән хатынына? Ул бит инде аны назламаган да, сөймәгән дә. Хәтта ул… Бала алып кайтмаганнар, бала бәхете дә күрмәгән. Миңа калса, Мирвәли үкенгәндер шушы адымына, чөнки ул туган җирен күрергә тилмереп яши.

И: Бик телмерә.

Г: Уш шушы тегермәнгә эшкә керә иген исен иснәр өчен. Тегермәндә эшли. Һәм шушы бәхеткә лаек түгел дип санагандыр ул үзен. Шушы хәтле җирен каргап киткән, җирен, туган җирен, туган халкын каргап, рәнҗетеп киткән кеше шушындый бәхеткә лаек булмагандыр дип санап үзен шушындый бәхетсезлеккә дучар иткән. Һәм, әлбәттә, аның хатыны да шушы ук бәхетсезлеккә эләккән. Язмыш.

Ә: Әсәрнең финалы турында да әзрәк әйтеп китегез инде. Ни өчен “Өч аршин җир”?

И: Әнисе?

Г: Өч аршин җир әдәм баласының соңгы урыны, соңгы тукталышы. Өч аршин җир... Адәм баласына бик күп кирәк дөньяда. Ах, без шулхәтле нәфесле!

И: “Адәм баласына өч аршин җир җитә. Ә ул өч аршин җирне мин аны сиңа теләсә кайдан табып бирә алам. Телисеңме, кайтмык кына?” – ди ул аңа – “Кайтмыйк, зинһар, Карачурага кайтмыйк. Телисеңме, шушы карурман куеныннан табып бирәм? Әнә кара, нинди матур наратлар, каеннар тезелеп киткән! Бу урын бик билгеле урын, Шәмсегаян, син моны мәңге онытмассың!” – дип әйтә ул аңа – “Карачурага гына кайтмыйк!”

Г: Ә бит андагы өч аршин җир туган җиреңдәге өч аршин җир түгел. Шулай бит?

И: Менә минем анды сорауны… Гафу итегез, бүлдердем. Ни өчен кеше үзенең картлыгында туган ягына, туган җиренә ашкына? Күп кенә олпат-олпат кешеләргә дә биргәнем бар... Нишләтәсең инде, җир тартадыр диләр. Чынлап та шушы өч аршин җир безнең рухыбызны, безнең гәүдәбезне шунда тарта торгандыр инде ул. Шуңа күрә без шунда үзебезнең туган якларыбызга кайтып, шунда җирләнәсе килә торгандыр.

Ә: Әйе, татар телендә бик матур бер сүз бар – “җирсү.”

И: Әйе.

Ә: Җирсү нәкъ менә шушы олыгайган саен, кеше үзе теләмәсә дә, канымы, җанымы аның җирси, үз туфрагына кайтып күмеләсе килә. Сезнең каһарманнарыгыз, геройларыгыз, да нәкъ менә шушы хисләр белән туган якларына кайтып баралар. Шулай бит?

И: әйе

Ә: Бик зур рәхмәт! Бу бик матур бер өзек булды. Һәм татар кешесенең, ир-атның нечкә күңелле булып күренмәс өчен дә, каты кылануы, үз хатынына каты телле булып та, ләкин эчендә нечкә хисләрнең уйнауын күрсәтә торган бер әсәр. Диалог чын-чыннан бик матур булды. Рәхмәт яусын. Әйдәгез инде хәзер шушы авыл темасын дәвам иттерик алайса. Сез икегез дә авыл балалары. Ирек әфәнде Балык бистәсеннән, Гөлчәчәк ханым Мөслим ягыннан. Бик матур районнар, бик матур җирләрдән. Менә сез театрлар, театр белән бергә, театр коллективы белән авылларга гастрольләргә чыгасызмы? Кайсы якларга барып нинди әсәрләр куясыз? Авыл халкы сезне ничек каршылый? Авыл тамашачысы белән Казан яки башка шәһәр тамашачасы аерыламы? Шул турыда сөйләшегез әле.

И: Авыл халкы безгә бик якын, чөнки без үзебез дә авыл балалары, сез әйтеп киткәнчә. Авылда үстек. Бүгенге көндә дә авылыбызга кайтып йөрибез. Авылда үзем туып үскән өй бар, анда кайтабыз җәйләрен, Мөслимгә дә кайтып киләбез. Әлһәмдүлилләһ, Аллага шөкер. Үзебезнең яраткан тамашачыларыбызга авылларга барабыз, хәзерге мизгелләрдә бик күп барабыз дип, еш барабыз дип әйтә алмыйм, әзрәк сирәгәйде. Әмма дә ләкин районнарга йөртәләр, зуррак районнарга. Ни өчен икәнен аңлатып китәм: чөнки бүгенге көндә декорацияларын да, масштабын зуррак итеп ясыйлар. Шуңа күрә, теге, авылларда сәхнәләр кечкенә булганда, шул ягы да мөмкинлекләр булмау сәбәпле бара алмыйбыз инде. Аннан инде икенче ягы дӘ: элегрәк йөргән авылларда кешеләр әзәйде, шуңа күрә инде зуррак авылларга барырга тырышабыз. Яки инде район җирлегенә, шуңа күрә район җирлегенә килгәч, тирә яктагы авыл кешеләре анда киләләр инде. Әле Казан эчендә дә без үзебезнең Тинчурин театрында гына түгел, Осиново бистәсенә, Жилплощадка якларына барабыз, андагы ДКларда уйныйбыз. Анда килгәчтен инде, өлкән апалар әйтәләр: “Бик рәхмәт яусын сезгә, без бит инде менә хәзер йөри алмыйбыз театрларга хәтле, шуңа күрә сез монда килгәч, без сезне күрү бик рәхәт,” – дип әйтәләр инде.

Г: Безнең халык театр җанлы, театрны ярата. Шәһәрдә булсын, Мәскәүдә булсын. Мәскәү тамашачысы бик ярата театрны, татар театрын. Халык күп килә. Һәм әйтеп үтәсем килә, ишеткәнегез булдымы икән: безнең театрдан тыш үзебезнең спектаклебез бар – Туфан Миңнуллинның “Нәзер” спектакле. Ишеткәнегез булдымы?

Ә: Юк-юк, ишеткәнем юк.

Г: Анда Ирек уйный, мин уйныйм, Рөстәм Гайзуллин һәм Зөлфия Вәлиева. Без дүртебез, дүртебез спектакль эшләдек. Ул, теге, антриприза дип әйтеп булмый, чөнки ул бөтен сәхнә кануннарына туры килеп эшләнелде. Без министерстводан, мәдәният министырлыгыннан грант алып шушы спектакльне эшләп чыктык. Һәм без башкорт режиссеры Зиннур Сөлеймановны чакырттык. Безнең художниклар, музыка булсын, ут кую булсын, бию булсын – бөтенесе югары профессионаллар белән эшләнелде. Ул чын мәгънәсендә...

И: Бу проектны инде иң беренчедән безнең министырыбыз Ирада Хафизьяновна Әюпова күтәреп алды һәм булышты безгә. Ул спектакль бик үзенчәлекле, тарихы да бик үзенчәлекле. Сюжеты, сюжет линиясы бик үзенчәлекле аның. “Нәзер” булгач, нәзернең нәрсә икәнен сез беләсез бит инде.

Ә: Әйе, алай да әйтеп китегез, тыңлаучыларыбызның белмәве мөмкин.

И: Алай да әйтеп китәбез, бәлки әле безне шушы радио әңгәмәдән соң үзебезнең еракта булган тамашачыларыбыз “әйдә безгә килеп күрсәтегез әле бу спектакльне” дип әйтерләр.

Г: Без җыенып чыгып китә алабыз.

И: Без җыенып чыгып китәргә әзер.

Ә: Бик яхшы.

И: Ике дус бер көнне туалар, бергә үсәләр уйнап, бергә уйнап үсәләр, бер көнне өйләнәләр, бер көнне сугышка китәләр. Һәм сугышта чолганышта калганда аларның бүтән… Әллә исән калабыз, әллә юк дигән мизгелдә минем образ уйлап чыгарӘ: “Әйдә нәзер әйтәбез” – ди. “Нинди нәзер? Исән каласы килә бит” – ди – “Әйдә менә шундый нәзер әйтәбез: әгәр дә икебез дә исән-сау кайтабыз икән, хатыннарны алышабыз,” – ди.

Г: Бер атнага.

И: “Бер атнага,” – ди.

Г: Бу безнең трагикомедия. Нәзер нәрсә ул? Әгәр син үтәмисең икән… Үтәргә тиеш.
Әйттеңме шул сүзне, нәрсәдер эшлим дип, һәм син шул сүзне үтәргә тиеш. Әгәр дә үтәмисең икән, нәзерең тота. Менә шундый сүзләр белән язылган: “нәзерең тота.” “Нәзер тотса, ни буласын беләсеңме син?!” – дип әйтә ул. Менә шул нәзер. Менә бу безнең трагикомедия. Ул комедия түгел, ул трагикомедия. Анда мизгел эчендә җылыйсың, мизгел эчендә көләсең. Тамашачыны шундый нәрсә астында тота, тамашачаны тота торган спекталь ул. Һәм ул безнең горурлана торган спектаклебез, горурлана торган эшебез. Безнең Туфан.. Сүзегезне бүлдерәм, гафу итегез. Безнең Туфан Миңнуллинның оныгы, кызы белән, спектальдан соң безнең янга кереп, без бу спектакльне Германияга алып барасыбыз килә дип, һәм шул Германия тирәсендәге тагын башка илләрне дә эләктерербез дип, безгә бик зур сөенечле хәбәр әйкәннәр иде... Берничә көннән пандемия башланды. Менә шушындый хәлгә юлыктык.

И: Без бара алмыйча калдык. Барысы да алда әле.

Ә: Минемчә дә шулай. Әле сезнең иҗатагызның бәлки уртасында гына, минемчә әле бик яңа уңышларыгыз, яңа казазнышларыгыз булачак. Менә трагикомедия дидегез дә, минем хәзер шундый бер сорау башыма килде. Драма һәм комедия театры сезнең театрыгызның исеме. Кайсысы авыррак? Драмадамы, комедиядамы рольләрне башкаруы авыррак?

Г: Берсе дә авыр түгел. Артистка роль булса, артистның азыгы, җан азыгы бит инде ул. Нихәтле авыррак роль бирсәләр, артист бит инде ул, мин әйтәм инде… Акыллы кеше артист булып... Акыллы түгел инде ул, теге, ничек дип әйтим...

И: Без шулай шаярабыз инде.

Г: Шулай итеп шаярабыз инде без.

И: Садистлар шикелле. Артист үзеннән-үзе… Ул бит инде менә әгәр дә син шушы...

Г: Мазохизм, мазохизм!

И: Әйе, мазохизм, садизм түгел. Шул ук өч аршинга әйләнеп кайтасың икән, әгәр дә син үзеңнең бөтен эчеңне актарып чыгарып тамашачыга җиткермисең икән, ул чагында син тамашачыны шушы чорга алып кайта алмыйсың, аңа ышандыра алмыйсың. Шуның өчен актарылып уйнарга кирәк.

Г: Нихәтле авыррак булса, артист шул рольгә чытырдабрак ябыша. Һәм комедия... Комедия...

И: Авыр инде ул комедия.

Г: Авыр әйбер ул, теге, тиккә генә болай гына кешене көлдереп булмый бит. Әлбәттә, ул безнең уртак эш, әлбәттә, режиссердан тора һәм, әлбәттә, артистлардан тора. Гомумән сценографиядан тора спектакль. Ул уртак эш. Шуңа күрә уртак эшне ничек башкарып чыгаргансың, шул спектакльнең җиңеллеге шуннан килә.

И: Бүгенге көндә Тинчурин театрында Салават Юзеевның (ул Илдар Юзеевның малае) “Кияү урлау” дигән спектакле бара безнең. Менә без инде аны 96 тапкыр уйнадык, менә мин аны әле шушы шимбәдә тагын уйным 97-нче мәртәбә. Шыгырым тулы театр. Күз алдыгызга китерәсезме? Менә 96 тапкыр уйналган спектакль, уйнаган саен театр шыгырым тулы. Ул комедия, халык килә ял итәргә, көлер өчен. Бүтәннәрдән онытылып, менә көлер өчен генә инде.

Г: Бездә халык төрле бит ул. Берсе әйтә: “Минем барып ял итәсем килә, көлә торганга гына бирегез,” – ди. Икенчесе әйтә: “Әйдәгез әле, кайсы спектаклегез җылата торган? Минем җылыйсым килә,” – ди. Бересе әйтә: “Берүк-берүк җылый торган кирәкми, миңа җылый торган кирәкми, миңа уйлый торган, менә уйлый торганны.” Менә шуңа күрә тамашачыга, төрле зәвыклы тамашачыга, төрле теләкле, төрле таләпле тамашачыга эшли безнең театр. Әле тагын менә, онытканчы әйтеп куясым килә, безнең театрда әле күптән түгел генә юбилей булып үтте. Театр окрестырына 35 ел тулды. Безнең оркестрыбыз бар гөрләп эшли торган. Ул безнең театрыбызның йөзек кашы. Шулхәтле горурланабыз, шулхәтле яратабыз оркестрыбызны! Безнең күп спектакльләр тере оркестрга үтә, тере оркестр астында бара. Безнең дирижерыбыз Ильяс Камал! Без аны менә шулай итеп, менә шулай итеп яратып кына торабыз. Ул үзе дә шулхәтле искитмәле талантлы кеше, бик талантлы шәхес, һәм шул ук вакытта ул шулхәтле тыйнак, шулхәтле тәрбияле һәм зыялы, затлы кеше. Менә безнең театр шундый.

Ә: Искиткеч. Бу комедия мәсьәләсендә мин сезгә ул сорауны шулай бирдем. Миңа калса, трагик, фаҗигале рольләрне башкарырга җиңелрәк кебек, әмма тамашачыны көлдерү чынлап та кайвакыт бик авыр. Менә сезнең кәефегез булмаган чакта, тормышыгызда ниндидер бер күңелсез хәл булганда сез сәхнәгә чыгып ничек көлә аласыз, ничек эшли аласыз?

И: Әлфинә апа, менә кырыйда торабыз, име… Менә болай иттереп торасың, менә кайвакытта, теге, була бит инде сез әйткәнчә шундый төрле кәеф була. Ну сәхнәгә чыгып киттең – бетте! Син аны онытасың. Нигә син аны онытырга тиеш? Синең яраткан тамашачың сиңа үзенең хәләл акчасын түләп килгән, синең проблемаларыңны карага килмәгән ул.

Г: Хакың юк.

И: Синең үзеңнең проблемаларыңны сәхнәгә алып чыгарга хакың юк. Халык сиңа килгән, будь добр, бөтен проблемаңны сәхнә кырыенда калдыр да, халыкка үзеңнең тамашаңны күрсәт.

Г: Ә бәлки ул шушылай онытылу чарасыдыр да.

И: 40 температура белән дә уйнаганым бар минем.

Г: Артистлар уйный.

Ә: Чын артистлар шулай уйный торгандыр. Чынлап та анда үзен беренче чиратка куймыйча, ә халыкны, тамашачыны үз алдына куйганга күрә, үзен үзе онытып, үзенең проблемаларын онытып, сәхнәгә чыккач бөтенләй башка рольләргә керә ала. Искиткеч. Мин авыл темасы турында дәвам иттереп, минем шундый бер кызык сорау бирәсем килә. Мин дә авыл баласы, Сарман ягыннан мин, сезнең белән күршеләр. Мөслим миңа бик якын, чөнки күрше генә район, Мөслим башланадыр иде. Менә безнең авылга концертлар килгәндә, спектакльләр килгән вакытта, әлбәттә, авылның мөсафирхәнәсе, отельләре юк. Артистларны өйгә кертәләр иде. Анда, ялгыз апаларгамы, өе зуррак булган кешеләргә кертәләр иде. Андагы апалар, өй хуҗалары инде тырышып-тырышып артистларны сыйларга тырышалар. Кайсы урынга яткызыйм икән дип борчыла башлыйлар. Нәрсә ашатыйм, нәрсә кидерим? Белмим, шундый. Хәзер бармы андый хәлләр?

И: Бар.

Ә: Сез авылларда, районнарда йөрегәндә өйләрдә кунып каласызмы? Авыл халкы ничек яши? Сезне ничек каршылый?

И: Спектакль белән булганда юк, театр белән барганда. Әмма менә кино төшергәндә миңа туры килде. Без кышкы съемкалар белән Арча якларында булдык, Мөхәммәт Мәһдиевның туган якларында. Һәм аның авылдашлары безне үзләренә кертте. Мунчалар ягып, йомшак җирләргә яткырып. Иртә белән торырга тәмле мәмиләрен пешереп куйганнар, пирогларын. Ул ялгыз апа иде. Ул безнең иртә белән торуга тагын мунчасын өлгерткән, балалар мунча керегез дип. Безнең авыл халкы элек нинди булса, ул бүген дә нәкъ шундый. Әлһәмдүллиләһ! Аллага шөкер. Аннан киттек Яшел Үзән районына, анысы бүтән фильм белән, төшергәндә. Нәкъ шулай ук. Җәй көне торып… Авылда торырга бүтән урын юк иде, безнең группа шактый зур. Авыл кешеләренә бүлеп бетерделәр. Нәкъ шулай ук. Бөтенебезне рәхәтләнеп кунак итеп, алар әйтәләр: “Авылда бәйрәм иде бит әле сез булганда, хәзер сез киткәчтен күңелсезләнеп калабыз инде,” – диләр. Менә. Аларга олуг зур рәхмәтләремне әйтәсем килә.

Ә: Бик яхшы. Бик күңелле мондый хәбәрне ишетүе. Димәк, татар авылы һаман яши, һаман үзенең гөреф-гадәтләрен саклап яши. Эстрада, театр артистларын һаман иң түренә утырта. Шулай бит? Иң тәмле ризыгын ашата, сез әйткәнчә, мунчасын ягып тора. Бу бик күңелле хәбәр. Татар авылы яшәсен, татар авылы чәчәк атсын дип телибез барыбыз да.
И: Амин.

Ә: Менә, Ирек әфәнде, сез телефильмнар турында сүз кузгаттыгыз да, чынлап та Казан телевидениесыннан татарча фильмнар шактый күп бара башлады. Һәм тамашычы бик яратып карый сезнең яки, анда, Галиәсгар Камал театры катнашуында төшерелгән фильмнар хәзер бик популяр булып китте. Сез шул турыда әзрәк үзегезнең катнашкан рольләрегез, катнашкан фильмнарыгыз турында әйтеп китсәгез иде.

И: “Әйтеп китим әле, сүз башым Шүрәле” дигәндәй, кичә безнең Татарстаныбызда зур бәйрәм булып узды. “Татар Кино” берләшмәсенә йөз ел! Чынлап та филармония бинасында зур бәйрәм чарасы узды. Анда инде шушы кинога катнашы булган барлык артистларыбыз, олуг ветераннарыбыз килгән иде. Аларны, алай гына да түгел, үзебезнең Казакъстан, Кыргызстан, Үзбәкстан җирлегеннән килеп, Белоруссия җирлегеннән дә бар иде… Безнең коллегаларыбыз килеп шушы зур бәйрәм белән котладылар. Үзләренең вакыт табып килгәннәренә дә аларга да зур рәхмәт әйтәм. Әйе, Аллага шөкер, бүгенге көндә татар киносы бар, бара, эшлибез. Ел саен диярлек яңадан яңа проектлар чыгып тора. Ул фильмнарыбыз белән без үзебезнең Казанабызда гына кайнап ятмыйбыз. Без фильмны эшләп бетерүгә алып барабыз баш калабызга. Анда “Дом Кино”да үзебезнең милләттәшләребезгә күрсәтәбез. Аннан соң инде татар көннәре кайда була, шул җирлекләргә алып баралар. Шулай ук үзем дә былтыр шәхсән иптәшем белән бардык Кыргызстан якларына. Андагы милләттәшләребез безне көтеп торалар. Аларга бер генә фильм түгел, дүрт фильм алып бардык. Алар инде фильмнан соң аралашар, нишләп болай дип үзләренең сорауларын бирәләр. Елашып бетәләр, көләләр, чөнки без анда алып барганда, менә әйтеп киткәнемчә, комедиясын да алып барабыз, мелодрамасын да, драмасын да алып барабыз – төрле жанрда булган фильмнар. Һәм “Татаркино” берләшмәсе директоры Миләүшә Ләбиб кызы Айтугановага зур рәхмәт. Ул үзебезнең татар классик язучыларыбызның әсәрләрен укып кына түгел, ә үзебезнең милләттәшләребезгә һәм дә яңа буынга китап аша гына түгел, үзебезнең кинофильмнар аша да танытырга тели үзебезнең классикларыбызны. Шуның өчен без инде төшердек Мөхәммәт Мәһдиевның “Без 41-нче ел балаларын” төшердек, аннары Әмирхан Еникиның өч әсәренә нигезләнеп (“Матурлык,” “Кем җырлады,” “Бер генә минутка”) “823 километр” дигән фильм. Ул бүгенге көндә прокатта бара әле кинотеатрларда. Илдар Юзеевның “Гашыйклар тавы” спектаклен. Аның малае, Салават Юзеев, төшерә әсәрен. Тагын әйтмичә калганмындыр… Александр Далматов төшерде Нурихан Фәттахның “44нең май аенда.” Менә шулай ел саен фильмнар эшләнелә. Мансур Гыйләҗевнең “Микулай” әсәренә нигезләнеп төшерелде, режиссеры Илшат Рәхимбай. Мансур Гыйләҗевның “Исәнмесез” әсәренә Илдар Ягафаров төшерде. Эш бара, бармый дип әйтеп булый. Рабит абый Батулланың улы Байбулат Батулла да “Ядәч! Истә!” дигән фильмны былтыр төшерде.

Г: Без эшлибез Шаян телеканалында. Балалар өчен хәзер безнең, ишеткәнегез булса, Шаян. Балалар өчен махсус канал ачылды. Шаян каналында без тавышландырабыз мультфильмнар. Һәм шулай ук ТНВ каналы өчен без фильмнар тавышландырабыз. Инде хәзер күп сериалларга күчелде менә, ТНВ белән дә эшли башладык. Менә Шаянда безгә нинди генә образлар килми! Анда минем малайларым күп! Менә ул безнең бик өстәмә яраткан эшебез. Шаян, шаян безнең тормышыбыз.

Ә: Димәк, мин сорауны дөрес биргәнмен. Чөнки сәхнәдә уйнамасагыз да, тавышландыру өлкәсендә малай булырга мөмкин, әлбәттә! Мин бик шат.

Г: Анда малай да буласың, әби дә буласың, кыз да буласың, аждаһа да буласың. Шулхәтле рәхәт, шундый! Менә театрда җитмәгән рольләремне мин анда тулысынча башкарам!

Ә: Бик яхшы. Безнең оныкларыбыз да… “Татармультфильм” дигән студия бар иде бит инде. Анда бик матур-матур мультфильмнар төшерелде, шунда классик әсәрләр, анда, Абдулла Алишның “Койрыклар,” Габдулла Тукай әсәрләре, фәләннәр бик төшерелде. Без шуларны бик яратып карыйбыз. Ул “Татармультфильм” хәзер яшиме?

И: “Татармультфильм” яши, эшли. Алар былтырлары, ялгышмасам, чыгардылар “Әлдермештән Әлмәндәр”не татарча. Менә соңгы зур масштаблы проектларның берсе шул исемдә. Эшли-эшли, эш алып барыла.

Ә: Эшләсен. Мин күптән ул нине карап бармаганга, мин әйтәм, туктамаса ярар иде бу проектлары. Чөнки бик матур, балаларга бик кирәкле, кызыклы итеп эшләнгән, татар музыкасын куеп эшләнгән, аеруча шәһәрдә яшәгән безнең татар оныкларына татар моңын геннарына кертер өчен бик кирәкле әсәрләр дип уйлым мультфильмнарны.

Г: Ул шулхәтле кирәк канал! Шулхәтле кирәк эш эшлиләр анда. Менә безнең редакторыбыз, безнең җитәкчебез Роза Әдиятуллина, Рәмилә ханым. Менә алар шулхәтле… Ай, алар җаннарын бирәләр шушы эш өчен! Алар көне-төне, алар шушының белән яшиләр, алар гомерләрен шушыңа багышладылар, шуңа күрә шушындый зур нәтиҗә дә. Алар җиңәләр дә. Менә киңәшем: татар телен тыңлап үсү ул телне баета һәм телебезгә тотынып калырга мөмкинлек бирә. Ни өчен күбрәк менә хәзер татар авылларында да балаларның телләре русча ачыла. Минем үземнең апамның, бер туган апамның кызы, өйдә татарча, әтисе дә, әнисе дә татарча сөйләшә менә. Апамнарның кызы менә. Ул русча сөйләшә башлады, теле русча ачылды. Әлһәмдүлилләһ, хәзер татарча белә, татарча сөйләшә. Ә менә факт: чөнки татарча тыңламый, русча тыңлый. Гаджетларда, телефоннарда бөтен әйбер русча, шуңа күрә тел русча ачыла. Ә без Шаян ТВны ачып куябыз икән, Шаян каналын ачып куясың икән уйнап утырган балаңа… Ул барсын фоном, кечкенә чагыннан барсын. Һәм менә безнең үзебезең сыналган ысулыбыз татар телен ничек итеп саклап калырга, ничек итеп балаларыбызда, балаларыбызның татарча теле ачылсын өчен, татарча сөйләшсен өчен. Әлһәмдүлилләһ! Балаларыбыз барысы да татарча сөйләшәләр, хәтта менә телефоннан язышабыз бит без, төркемнәребез, теге, үзара гаиләбезнең төркеме, без татарча аралашабыз. Һәм татарча бик дөрес язылыш… Мин сөенәм шул татарчаны укыган саен, Аллага шөкер. Ә ничек аңа ирешәсең? Ничек ирешәсең? Бала китте балалар бакчасына. Балалар бакчасына китүгә бала рус телен иәртеп кайта. Ул синнән сорый, русча сорый, шул ук моментта мин татарчалатып бирәм җөмләне. “Ашыйсым килә. Улым, ашыйсың киләме? Улым, миңа русчасын әйт әле?” Мин шундук татарчасын әйтеп бирәм. Менә шул бик нык татар телен саклап калырга мөмкинлек бирә. Әгәр дә кем дә булса балалырын татарча тәрбиялим, татарча үстерим, татар итеп үстерим дип горурланып үстерәсе килсә, менә бик җайлы ысул. “Татарча сөйләш, татарча сөйләш” дип кенә әйтеп торып түгел, ә тәрҗемә итеп бир шундук. Һәм менә шул метод эшли.

Ә: Бик яхшы. Сүзебезне дәвам итәбез. Менә театрлар турында киттек. Сезнең фикерегезчә, Кәрим Тинчурин театры Галиәсгар Камал театры белән ярышамы? Алар көндәшләрме? Югыйсә сез хезмәттәшлек алып барасызмы күбрәк? Бер-берегезгә ярдәм итәсезме? Менә бу статус (дип әйтим инде) сезнең ничек бара? Тинчурин белән Галиәскәр Камал театрлары.

Г: Безнең, без... Мин артист буларак әйтәм. Безнең артистлар гомумән бөтен театр: Камал театры белән генә түгел, Әлмәтләр, Чаллылар, башка театрлар, Минзәләләр, Әтнәләр – без артистлар бик дус һәм үзара аралашабыз. Артистлар бер-берсенең хезмәтен карарга йөриләр, артистлар үзара бик дус һәм тату. Әлбәттә, әгәр театр эшли икән, монда Камал театры, монда Тинчурин театры, Әлмәт театры, эшлиләр икән, ничек ярыш булмасын? Әлбәттә, булырга тиеш. Ул бит дөрес. Дөрес. Ничек инде, теге, мин моннан начаррак эшлим әле дип эшләми беркайчан да. Безнең гомумән татар халкы тырыш булырга, үзен күрсәтергә тырыша, шулай бит? Шул очыракта гына без үсәбез, ниндидер нәтиҗәгә ирешәбез. Үзеңнән өскәрәк үрмәлисең, үзеңнән дә булдырам дип тырышасың. Шул, дөрес.

И: Ак көнләншү, әлбәттә, бар, чөнки барып спектакльне карагачтын, үзеңнең коллегаларыңны карап утырасың дӘ: “Әх! Минем дә шушы спектакльдә уйныйсым килә, шушы артистлар белән бергә җигелеп эшләсәм иде!” дигән фикерләр туа. Нишләп тумасын? Ул ак көнләшү, әлбәттә, булырга тиеш.

Г: Аннары соң инде театрларның бит статуслары бар. Камал театры ул безнең дәүләт дәрәҗәсендә, дәүләт карамагында, академия театры. Әлбәттә, хөкемәт тарафыннан аларга күбрәк ярдәм. Башка театрлар тырышыбрак яшиләр. Ул ягы да бар. Аннары соң өстенлек күп очракта. Теге, беренче очракта, берәр нәрсә ниткән очыракта, Камал күз алдында тора. Әмма дә ләкин төрле спектакльләр бар. Менә бу Камал спектакле булган өчен генә бу спектакль әйбәт, бусы Тинчурин булган өчен болай гына дип әйтеп булмый. Тинчуринда да, Камалда да шулхәтле төрле-төрле спектакльләр бар. Шуңа күрә менә болай яшибез: беребез өскә, беребез аска, үлчәүдә. Һәр вакыт үлчәүдә, сәнгать ул. Бер көнне болай, икенче көнне...

Ә: Сангәть ул иҗади процесс, шулай бит? Шуңа күрә бер әсәр уңышлы гына булырга мөмкин, икенчесе һич көтмәгәндә бик яхшы булмаган кебек тоелса да, зур казаныш булып китәргә мөмкин. Бик яхшы. Инде әйдәгез, музыкаль театр, музыкаль әсәр дидегез бит инде, музыкаль пьеса, сезнең театрыгызда музыкаль әсәрләр нихәтле куела? Җырлыйсызмы? Җырлар башкарасызмы сәхнәдә икегез дә? Шуны сорамакчы булам.

Г: Безнең халык – җыр-биюгә мөкиббән китә торган халык, шулай бит? Менә безнең шушы театрга килеп кергәннән бирле шундый күп музыкаль әсәрләр аша, музыкаль спектакльләр аша үттек. Без инде “Сүнгән йолдызлар,” “Башмагым” – гөрләп бара торган спектакльләр. Хәзер бездә “Назлы кияү” бара, музыкаль спектакль.

И: “Полиционер.”

Г: “Полиционер” инде ул безнең музыкаль спектакль язылган, әмма дә теге, артык гөрләтеп музыкаль әсәр дип әйтеп булмый аны, әмма оркестр астында бара.

И: Кәрим Тинчуринның “Сүнгән йолдызлар.”

Г: “Сүнгән йолдызлар” бара, әйе, музыкаль әсәрләр күп.

И: Хәтта балалар өчен әкият тә бар, ул да оркестр белән бара. Миңа “оркестрга җырлыйсыз, Ирек абый” дигәчтен: “Минме? Оркестргамы?!” – дидем. Чөнки авыл баласы, авылда үстем…

Г: Музыка мәктәпләренә эләкмәдек.

И: Әйе, бернинди музыкаль мәктәпләргә эләкмәдем. Мин әйтәм: “Туфан Рифович, сез ялгышасыздыр. Мин оркестрга кушылып җырлый алмамдыр. Или оркестр или мин,” – мин әйтәм. “Мин җырласам, оркестр мине калдырып чыгып китәргә мөмкин,” – дип шаярышып алдык. Әмма дә ләкин, Аллага шөкер, тырыша торгач, эшләп булды, җырладык. Халык чыгып качмады.

Г: “Асыл кош” спектакле иде ул, әкияте. “Асыл кош” спектакле. Ул беләсезме ничек бара иде? Сәхнәдә тугыз батутмы, аста тагын икәү, ун, унбер. Унбер батут сәхнәдә. Һәм безнең әкият бара батутларда. Бөтен геройлар безнең сикереп чыга.

И: Артистлар батутта гына сикереп йөри иде.

Г: Безнең асыл кош очадыр иде генә инде. Шул ук вакытта җырлы, гел җырдан тора. Менә шушы, Ирек хәзер беренче тапкыр чыкты да, оркестр белән җырлый. Әлбәттә инде без оркестр ишетеп йөрәнмәгән бит… Туфан Рифович: “Ирек абый, ә сез нишләп ритмга эләкмисез?” Ирек әйтә: “Туфан Рифович, мин сезгә әйттем! Эләгәм мин аны, Туфан Рифович, мин эләгәм!” Эләкте! Аның образы шундый матур, ул гыйфритны уйнады. Аның мондый мөгез, мөгезендә лампочкалар янып тора иде, шундый матур костюмнар ул спектакльдә, шундый матур костюмнар. Матур спектакль.

И: Без бит үзебезнең балаларыбызны да тәрбияләргә тиеш, шуңа күрә шушындый матур әкиятләр белән, оркестрлар белән балаларыбызны, киләчәк буыныбызны үзебезнең театрыбызга җәлеп итәргә тиешбез.

Ә: Шушы әңгәмәгә әзерләнгән вакытта театр турындагы бәяләмәләрне, халык тамашачыларыннан килгән бәяләмәләрне укып утырдым кичә. Гадәттә әйтәләр бит инде: “театр начинается с вешалки,” анда гардеробтан башлана дип. “Менә Тинчурин театры гардеробтан башланмый, ул гарберобның ишек төбеннән башланган, килгән кешеләреннән башлана, кафесыннан башлана,” һәм башкалар. Бик мактап язалар сезнең бинагызны, анда эшләгән хезмәткәрләрегезне, хәтта шушы кафеда пешергән ризыкларыгызны бик нык мактыйлар. Минемчә, чынлап та, менә Гөлчәчәк ханым әйткәнчә, сезнең коллектив шушы ишек катында, ишекне ачучы кешедән үк башланып китә кебек тоела. Һәм менә шушындый коллективыгызны мактап, үзегезнең шулхәтле дус-тату яшәвегезне, бергәләп эшләвегезне, иҗат итүегезне тыңлап утыруы да бик күңелле. Инде менә музыкаль әсәр, музыкаль спектакль дигәннән соң, соңгы көннәрдә афишагызда булган ике әсәр турында сорыйсым килә. Аның берсе шушы “Флешка, рэп һәм мәхәббәт.” Рэп-опера дип куйгансыз. Ягъни татар театры тарихында бәлки иң беренче жанр шушындый, рэп-опера. Сез ничек, сез дип инде, бөтен театр коллективы өчен сорыйм, ничек моңа җөрьәт иттегез? Ул спектакльдә нәрсәләр бар? Чөнки безнең тамашачыларыбызның, тыңлаучыларыбызның күбесе Европа тыңлаучылары булган өчен алар, әлбәттә, рэп белән кызыксыналар. Шуңа күрә бу әсәр турында кыскача гына әйтеп китсәгез иде. Әле премьерасы яңа дип әйттегез. Тыңлыйбыз әйдә.

И: Әле бит без бу спектакльне күрмәдек.

Г: Без анда уйнамыйбыз.

И: Без анда уйнамыйбыз үзебез. Гөлчәчәк тә, мин дә уйнамыйм. Ул безнең 19 көнне уйналачак, премьерасы булачак. Безнең хезмәттәшләребез бу спектакльгә бик ныклап әзерләнә. Алла боерса, үзебез дә инде менә премьераны күрәчәкбез. Шуңа күрә күрмичә нәрсә килеп чыгасын мин әйтә алмыйм. Авторы, әсәрнең авторы, әйтеп киткәнемчә – Илгиз Зәйниев. Сәхнәгә куя безнең баш режиссерыбыз Туфан Рифович Имаметдинов. Алар бергәләшеп шушы адымга бардылар. Ни өчен бардылар? Әйтеп киткәнемчә, тагын шулай ук яшь буынны күбрәк театрга тартыр өчен. Яшьләр өчен дә мондый спектакльләр булсын дип.

Ә: Татар музыкасында шушы рэп жанрын беренчләрдән булып эшләп киткән Иттифак ансамбле, Иттифак группасының тарихы белән бәйле дип аңладым инде мин бу әсәрне.

И: Әйе, Иттифак группасының анда җырлары да шактый гына бара, бу спектакльдә. Менә төгәл генә сюжетын мин сезгә әйтеп бирә алмыйм.

Ә: Юк, сюжеты кирәк түгел. Ягъни бу әсәргә бары тик Тинчурин театры артистлары катнашамы, юкса рэп группаның үзенең шәхесләре дә катнашамы?

И: Юк, бары тик Тинчурин театры артистлары гына катнаша.

Ә: Икенче кызыксындырган әсәр, ул да, минемчә, зур һәм кызыксындыру уята торган башка бер жанрга багышланган әсәр – “Ашина.” Спектаклегез бар сезнең шундый. Мин тюрколог буларак күбрәк “Ашина”га нык игътибар иттем, чөнки төрек фольклорында да Асена булып бара ул, ана бүре. Ятим калган баланы үз сөте белән имезеп, аны үстереп, олы юлга чыгарган һәм төрки халыкларның коткаручысы буларак та бара ул бүре образы. Ягъни төркилек белән дә бәйле булган әсәр. Һәм бу әсәрнең сценариен, пьесасын язучы кеше дә безнең күренекле язучыбыз Ркаил Зәйдулла. Ркаил әфәнде бу әсәрен сәхнәгә куюда үзеннән зур өлеш керткән дип ишеттем инде. Сезнең ничек фикерегез бу әсәр турында, сәхнәдә куеламы, әле куелмадымы?

Г: Ул әсәр чыкты, ул бик зур уңыш белән бара. Бездә генә түгел, Башкортстанга бардылар, Башкортстан тамашачысы бик яратты. Спектакль артистлар уены белән, торган саен, торган саен яңа төсмер ала бара. Автор Ркаил әфәнде, ә шулай да режиссер Казакбаев Илсур эшләгән вакытта үзенең өлешен кертте спектакльгә, үз алымнарын кертте. Бу очракта артистлар һәрберсе үзенә монолог язды. Һәрбер артист үзенең тормышындагы аның йөрәгеннән чыккан, аның бәгыреннән чыккын ниндидер бер вакыйганы һәрберсе үзе үзенә монолог язды. Менә бу әсәр шушылай монологлар белән баетылды. Шундый әйбәт спектаклебез бар, Аллага шөкер.

И: Ркаил әфәнде ул “Ашина” спектаклендә булды бит. Безнең үзгәреш чорында күп кенә авыллар су астында калды. Ркаил әфәнденең бу әсәре шул турыда. Бу әсәрне без алган идек. Бездә лабораториялар була кайвакытта. Шул лабораториялар вакытында без артистлар алынып эшлибез. Ул лабораториясында мин бу “Ашина” спектаклендә катнашкан идем. Һәм лабораторияны караганнан соң безнең критикларыбыз, Мәскәүдән һәм башка шәһәрләрдән килгән критикларбыз, аларны карыйлар да, бу әсәрне сәхнәгә куярга мөмкин дигән үзеләренең киңәшләрен биреп киткәннән соң, театр бу әсәргә алынды. Һәм куярга инде Башкортостаннан Илсур Казакбаевны чакырды. Казакбаев килгәннән соң, артистлар арасында кастиң формасындагы, кастиң ясады инде. Һәм күбрәк яшьләр белән калып бу спектакльне яшьләр белән чыгарды. Аллага шөкер, Гөлчәчәк әйтеп киткәнчә, бу спектакль зур уңыш белән бара.

Ә: Бик язшы. Инде менә яшьләр турында әйткәндә, сез хәзер инде урта буын артистлары булып хисапланасыздыр, шулаймы?

Г: Шулай инде.

Ә: Театрга яшьләр киләме? Театр артистларына, театр артисты буларак яшьләр кайдан килә? Авылданмы? Шәһәрдәнме? Чит өлкәләрдәнме? Ягъни Татарстан тышыннан, тышкы регионнардан да киләме? Сезнең фикерегез.

И: Килә. Татарстаннан гына түгел, төрле шәһәрләрдән дә киләләр. Йошкар-Оладан да, Чувашиядан да килә. Монда безнең Казаныбызда бар бик көчле театраль училище. Анда безнең остазларыбыз әйбәт, инде хәзер метр-остазлардан безнең анда иң өлкәне булып калгандыр Илдар абый Хәйруллин. Ул әле дә булса елдан ел, анда инде дүрт ел укыйлар, дүрт ел саен студентлар чыгып бара, һәм ул студентлар Татарстаныбызның төрле театрларына тарала дип әйтеп китә алам. Әмма дә ләкин бүгенге көндә укып бетергән студентларга шунысы кыенырак: чөнки барлык театрларда (дип әйтсәм дә, ялгышмам) урыннар аз укып бетергән кешеләргә. Урын юк. Кереп эшләр өчен штат юк. Әле генә килгән кешегә штат кирәк. Ә театр ул шуный җан, анда өлкәне дә кирәк, карты да кирәк. Безнең бит, менә без урта буын артистлар, сүз дә юк. Без бабайларны уйный алырга тиешбез, уйный алабыз, әмма дә ләкин һәрбер артистның үз урыны. Безнең өлкән буын артистларыбыз алар бит инде саллы артистлар, алар театрның метрлары, алардан башка берничек тә театр булмый, алар да кирәк.

Г: Сакларга кирәк.

И: Алар да кирәк, әмма яшьләр дә бик кирәк.

Г: Шуңа күрә штатны арттырырга кирәк!

И: Әйе. Киләме дигәннән, килә. Әле кичә генә яңа кызны, төпле аягың белән дип, менә ул әле хәзер укып бетерә, әле дипломын алмаган, аны инде театрга эшкә алдылар. Ул безнең театрыбызга эшкә килде, бер кыз.

Г: Үзебезнең егетләр укыткан. Безнең театрда эшләгән артистлар анда, аларның педагоглары: Зөлфәт Закиров һәм Артем Пискунов. Менә аларның курсын укып бетергән, безгә килә ул кыз. Аларның курсы бик көчле, бик матур премьералар эшләделәр. Горурланабыз егетләребез белән, артист буларак кына түгел, мөгаллим буларак.
Ә: Гомумән бу әңгәмә шулхәтле, ничек дип әйтим, оптимистик булды. Сезне тыңлап утырганнан соң татар культурасы, татар сәнгате яши, татар теле, әдәбияты яши дигән фикердә калам мин. Мин бик шат бу оптимистик рухыгыз өчен. Инде әңгәмәбезнең азагына якынлашканда, әйдәгез, үзегезнең иң яраткан рольләрегезне, иң яраткан образларыгызны, кем әсәре, ничек куйдыгыз, шулар турында да бер кыскача сөйләп китегез.

И: Әсәрләр, менә шушы чирек гасырда дәвәмында эшләнгән рольләр, алар инде хәзер утыз-кырыклап, шактый инде, әлһәмдүлилләһ. Мин аларның берсен генә әйтә алмыйм.

Г: Төшереп калдырып... Бөтенесе күңелгә якын.

И: Алар бөтенесе күңелгә якын. Аларның барысын да, ул образларны тудыргансың бит инде. Анда инде сүз дә юк, әкият тә бар, комический образлар да бар.

Г: Идегәеңдә бик матур, Өч аршиныгызда...

И: Минем Идегәем бар инде, Туктамыш ханым бар. Ул Туктамыш ханым өчен мин былтыр… Безнең бит инде артистлар арасында 27-нче март көнне (менә ул безнең килеп җитә хәзер) “Тантана” премиясы, ул инде безнең “татарский Оскар.”

Г: “Тантана” алды былтыр.

И: Ул чынлап та шулай инде. Артистлар зур кызыл келәмнәрдән үтеп, шушы һәрбер театр үзенең премьераларын тәкъдим итә. Ул премьералардан артистларның рольләре сайланып алына: эпизодик рольләр, второй план, первый план, за лучшую мужскую, за лучшую женскую рольләр, иң яхшы рольләр. Шуннан инде миңа да былтыр иң яхшы икенче пландагы ир-ат роле өчен мин дә премия алдым. Идегәй әсәрендәге Туктамыш хан роле өчен. Әйтеп киткәнемчә, шул ук Мирвәли образы инде.

Ә: Бу премия бары тик татар театрлары арасындамы, юкса Татарстандагы бөтен театрлар арасындамы?

И: Татарстандагы бөтен театрлар арасында. “Курчак” та керә монда, Кариев та, “Опера-балет” та керә, бөтенесе керә.

Г: Рус театрлары да керә.

И: Бөтенесе керә. “Качаловлар” да керә.

Ә: Гөлчәчәк ханым, сезнең образларыгыз кемнәр?

Г: Бөтенесен яратам. Хәзер бүгенге көндә уйнаганнарыннан, әлбәттә, “Өч аршин”да һәм “Нәзер”дә Маһирә. Маһирәмне яратам. Һәм инде үткән спектакльләрем, аларның бөтенесе куңелгә якын. “Хикмәтле доклад”ымны да яратам. Кайсын гына эшләсәм дә, барысын да яратып эшлим. Вакыт булса, без “Нәзер”дән өзек укып китә алабыз.

Ә: Әйдәгез. Сез ул әсәрдә ирле-хатынмы, юкса ниме?

Г: Без кара-каршы, әмма ул әсәрдә яшьлегендә гашыйк булган, әмма әйтә алмаган, чөнки аның дусты белән гыйшык тотканнар болар. Әйтә алмаган. Шуңа күрә сугыш вакытында шушындый хәлгә тарыгачтын, инде үлем белән күзгә күз очырашкачтын, шушы теләге, күрәсең, теленә күчкән. Кара-каршы алышына торган парлар.

Ә: Тыңлыйбыз алайса.

Г: Яратып эчәсеңме, Хикмәтулла?

И: Яратып.

Г: Тәмлеме?

И: Тәмле!

Г: Тәмледер шул. Тәмле булмаса, шул тамаша эчмәсләр иде. Дуңгыз да бит болтушканы яратып чүмерә.

И: Рәхмәт!

Г: Ни өчен?

И: Дуңгыз дигәнең өчен. Ничә көн калды әле безнең?

Г: Ике яртылык.

И: Хисми ни хәл?

Г: Белмим, күргәнем юк.

И: Алдашма, көн саен кереп чыгасың ич.

Г: Әллә күзәтеп торасың?

И: Күзләтмәскә! Хатыным ич син.

Г: Хатының булгач, яныма ятар идең.

И: Син нәрсә? Беләм ич мин яткач ни буласың?

Г: Нәрсә була?

И: Миннән җирәнгәнеңне сизмимме әллә? Син бит яшь чакта да мине кешегә санамадың.

Г: И, алай ук түгел лә инде.

И: Маһирә?

Г: М?

И: Җырла әле бер, ә?

Г: Нәрсә?!

И: Җырла әле дим!

Г: Исереккә җыр җырлап утырырга әллә мин тилеме?

И: Исерек түгел лә мин, Маһирә. Исерә алмыйча интегәм. Җырла инде, ә?

Г: Нәрсә җырлыйм соң?

И: Яратканыңны.

Г: Мин гел яратканымны гына җырлыйм.

И: Без яшь чактагыны җырла.

Г: Ә-ә, аны әйтәсеңмени?

И: Әйе.

Г: Ярар инде, алай булгач. Тыңла. Түлке мин җырлаганда эчмә, яме?

И: Эчмим-эчмим! Менә бөтенләй читкә алып куям, эчмим, Маһирә!

Г: Әйдә, тыңла.

Агыйделгә төшә яздым
Тотмадың беләгемнән
Тамыр жәйгән гөлләр кебек
Китмисең йөрәгемнән
Тамыр жәйгән гөлләр кебек
Китмисең йөрәгемнән

Г: Булдымы?

И: Юк, тагын җырла.

Г: Әй, тәмле әйбер күп булмый ла ул.

И: Җырла инде, Маһирә. Тальян тавышы, Хисми уйный. Маһирә, син җырлый тор, яме? Мин хәзер. Айн момент!

Г: Нишлисең?

И: Айн момент, айн момент, җырла-җырла!

Г: Кая киттең?...

И: Хәзер киләм, хәзер!

Г: Менә шушы.

Ә: Мин сездән бер дә аерыласым килми! Сез искиткеч, искиткеч уйныйсыз. Менә күңелдә әллә нихәтле тойгылар. Эсселе-суыклы итә тамашачыны әле бу кыска гына бер өзек тә. Әсәрне тыңлаганда, сәхнәдән караганда, әлбәттә, бу әсәр искиткечтер. Антиприза дидегез бит инде, менә хәзерге вакытта кайбер театрларда “бер артист театры” дигән әйбере бар. Бер артист кич буе берүзе сәхнәдә рольне сөйли, аңалата… Анда монолог, ләкин шул ук вакытта зур бер әсәрне сәхнәгә куя ала. Андый әсәр бармы Кәрим Тинчурин театрында?
И: Бар.. иде. Аны башкара иде безнең менә шушы “Нәзер”дә бергә уйнаган дустыбыз, танылган артист, Рөстәм Гайзуллин. Ул Болгар радиосында да эшли. Ул “Шах. Мат” дигән спектакль, бик көчле. Ул перевод, авторын хәтерләмим, кызганычка каршы. Куйды аны Марсель Мәхмүтов дигән аның бергә укыган дусты, курсташы. Бик көчле әсәр иде. Бер өч-дүрт сезон баргандыр. Бүгенге көндә ул репертуардан төшеп калды, кызганычка каршы.

Ә: Минемчә, Кәрим Тинчурин театрының киләчәге бик матур. Сезнең кебек артистлар бик күп. Коллективыгызны да бер кат карап чыктым. Хафизовлар гына да өчәү булгач инде, мин әйтәм…

Г: Якташ егетебез эшли. Якташ егетебез Илфак Хафизов.

Ә: Бик шат. Минем теләгем: беренчедән, Кәрим Тинчурин исемендәге Татар драма һәм комедия театры гөрләп чәчәк атсын. Артистлары бик талантлы, инде матди барлыгы да көчле булсын, дәүләт тә ярдәм итсен, халык та ярдәм итсен, штатларын да киңәйтсен. Яңа-яңа артистлар килсен, яңа-яңа әсәрләр язылып сезнең сәхнәдә куелсын. Барыгыз да исән-сау булыгыз. Төрле-төрле өлкәләрдә эшлисез, фильм да куясыз, балалар өчен дә кызыксынасыз нәрсәдер ясарга. Халык арасына чыгып та, театр эченә чакырып – күрдем, әнә, гаилә өчен ниндидер театр артистларының гаиләләре турында ниндидер матур проектлар эшлисез. Мин сезнең өчен бик шат.

Г: Рәхмәт.

Ә: Бу әңгәмәгә килүегезгә бик зур рәхмәт әйтәм. Чын күңелдән ләззәт алдым сезнең белән сөйләшүдән. Әгәр тагын әйтергә теләгән фикерләрегез, сүзләрегез булса, безнең вакытыбыз бар, мин сезне тыңлыйм.

И: Әлфинә апа, барсын да әйтеп киттегез. Әле без шундый чараларда да катнашабыз. Безнең олпат олуг шагыйрьләребезнең кичәләре була, һәм без анда үзебезнең классик язучыларыбызның шигырьләрен дә сөйлибез. Мөмкин булса, мин дә бер шигырь, Гөлчәчәк тә бер шигырь сөйләп китсәк, рәхмәтле булырбыз.

Ә: Тыңлыйбыз, тыңлыйбыз. Без бик рәхмәтле! Әйдәгез, тыңлыйбыз!

И: Ренат Харисның бик матур шигыре бар – “Кеше кайчан матур була?”

Кеше кайчан матур була?
Кеше матур шул чакта –
башкаларны чакырганда
үзе яккан учакка;
ятлар белән танышканда
күзләре җылынганда;
шул җылылыкның рәхәтен
җаның белән тойганда.

Кеше кайчан матур була?
Кеше матур шул чакта –
ерак дусын очраткачтын,
елаганда кочаклап;
җырлаган чакта җырының
моңында эрегәндә;
бәхеткә таба чапканда,
күршеңә юл биргәндә.

Кеше кайчан матур була?
Кеше матур шул мәлдә –
шигырь тыңлаган чагында
уйга чума белгәндә;
мәхәббәтен сүзсез генә
аңлаткан мизгелендә;
бәхет белән сөйләшкәндә
бәхетнең үз телендә.

Кеше кайчан матур була?
Кеше матур шул мәлдә –
иң авыр минутында да
тормышка гашыйк хәлдә;
сөйгән ярын югалтса да,
сөюен саклаганда;
иң «гөнаһлы» гыйшыкның да
сафлыгын аклаганда.
Кеше кайчан матур була?
Кеше матур шул вакыт –
иле өчен, халкы өчен
яшәгәндә җан атып;
замананың авырлыгын
иңнәренә алганда;
олы данга ирешеп тә,
кече булып калганда.

И: Рәхмәт!

Ә: Бик матур! Бик матур. Менә сез дә нәкъ шушындый матур кешеләр. Бик матур кешеләр. Бик охшады шигырь чын-чынлап. Минем дә җаннарым эреп китте. Сезнең белән күрешкәннән соң мин бер зур бәйрәм кебек монда үземне хис итеп утырам. Әйдә, Гөлчәчәк ханым.

Г: Әлфинә ханым, безнең чит илдә яшәүче милләттәшләребезгә (алар беләләрдер дә инде) “Китап радиосы” дигән безнең китап эшли башлады бит. Һәм без анда дикторлар, Ирек тә, мин дә, без китаплар укыйбыз, том-том китаплар укырга туры килә.

И: YouTube’та да бар.

Г: Милләттәшләребезнең колакларына шундый яңалык, белмәгәннәренә. Алар YouTube каналында да, Телеграмда да бар, кереп тыңлый аласыз. Бик күп классик әсәрләр, классик язучыларыбызның әсәрләрен укыйбыз, бүгенге көн язучыларыныкын укыйбыз. Менә тагын бер күңелгә рәхәтлек ала торган эшебезнең берсе, һәм бик кирәкле эш дип саныйм. Анда эшләүчеләрнең… Андагы җитәкчеләргә рәхмәт, чөнки безнең татар әдәбияты, татар әдәбиятының җәүһәрләре шушы “Китап радиосы”нда яңгырый. Рәхим итеп тыңлагыз.

Ә: Бик яхшы хәбәр, чөнки хәзер бөтен кеше интернет куллана, YouTube каналын бөтен кеше карый, ләкин менә “Китап радиосын” күп кеше ишетмәгән булырга мөмкин. Безнең проектыбыз өчен дә бу бик әһәмиятле хәбәр. Рәхмәт яусын бу хәбәр өчен!

Г: “Китап радиосы” дип җыеп кереп тыңларга була.

Ә: Ярый-ярый.

Г: Кирәк булса, куярсыз, булмаса, юк дигәндәй. Мин кайта-кайта укый торган шагыйрьләр була. Менә укыйсың-укыйсың да, бер читкә алып куясың да, тагын шул ул шагыйрьгә кайтып төшәсең. Менә шушында сезнең белән очрашуга киләсе булгачтын мин Зөлфәтне кулыма алдым. Зөлфәт – безнең якташ. Ул лирик шагыйрь, бик нечкә лирикалы шагыйрь, бик нечкә, фәлсәфи шагыйрь, бик кыю сүзле шагыйрь, бик уйлы шагыйрь. Шуңа күрә аның шигырьләре төрле-төрле. Шуңа күрә анда һәркем үзенең күңеленә якын шигырьне таба алыр дим. Менә мин сезгә билгеләп куйдым. Менә лирик шигырьне укып үтәм. “Кагылыш” дип атала.

Миңа Ходай биргән бу елларга
Син кайлардан килдең, табылдың? –
Хәер,
табылмадың... юл узышлый
Канатларың белән кагылдың...

Һәм шушы мәл давыл сыман булды!
Пыран-заран кылып көннәрне,
Язмышыгыз шушы дигән сыман
Кушылдылар канат җилләре!

... Бөек хисләр хасил була икән
Яшәп түгел, очып үткәндә...
Мәхәббәт ул бер кагылыш икән,
Канат кагылышы икән лә!
Ә: Рәхмәт яусын.

Г: Укыйммы? Вакыт бармы?

Ә: Әйе, бар-бар. Юк-юк, Гөлчәчәк ханым, бу видео безнең үзебездә калачак. Күпме киссәләр дә истәлек булып калачак. Шуңа күрә рәхәтләнеп сөйләгез. Безнең ике сагәть вакытыбыз бар.

Г: Яхшы. “Чоңгыл” дип атала.

Ник үлемнән куркасың син, Кеше?
Качып калырмын дип белдеңме? –
Ходай сиңа яшәр гомер биргән
Һәм бирмичә калмас үлемне.

Ә шулай да миңа килгән үлем
Ул чын үлем булмас шикелле...
Бөтерер дә убар бу дөньяның
Бөтерчекле чоңгыл-төпкеле.

Чоңгыл бөтерчеге эзе булып
Вакыт елгасының өстендә
Су алкасы гүя бөтерелер,
Туктый, тына белмәс һич кенә...

Һәм ниһаять ул да тынып калыр.
Вакыт тонар. Дулкын сүрелер...
Вакыт елгасының көзгесендә
Ходай Тәгаләнең мең дәһшәтле,
Мең дәһшәтле килеш шәфәгатьле
Күз карашы гына күренер...

...Яшәр гомер биргән икән Ходай,
Юк, онытмас, бирер үлемне...
Табигатьтән без убылган идек...
Тәбигатькә кабат убылуны,
Йә, син үлем дияр идеңме?..
Менә шундый шигыре бар.

Ә: Ой, рәхмәт яусын, Гөлчәчәк!

Г: Укыйммы тагын? Мин укыйм бит!

Ә: Бер нине әйтим дә, бер фикеремне әйтим дә. Без Сарман халкы сап-сары, безнең якларда кара чәчле, кара мыеклы, Рифкат абыегыз аның өчен миңа бик матур булып тоелды. Ләкин шушындый бездә кара чәчле, кара мыеклы кеше булса, ул орлыгы башка җирдән килгән булып чыга иде. Ләкин күрше район Мөслим кара чибәрләр. Шул кара кашлы, кара чәчле матур кызлар, матур, талантлы шәхесләр бар. Менә Гөлчәчәк тә Мөслим гүзәле. Мөслимнең бик талантлы бер шәхесе. Сезнең өчен мин бик шат, икегез өчен дә бик шат. Гомер буе шушылай бәхетле яшәгез. Балаларыгызның рәхәтен күрегез. Иҗатыгызның рәхәтен күрегез. Кәрим Тинчурин исемендәге театр тарихына сезнең исемнәрегез инде алтын хәрефләр белән язылган. Ләкин гомерегез озын булсын, иҗат гомерегез озын булсын. Бик күп әсәрләр тагын халкыбызга бүләк итегез. Сезнең белән бу әңгәмәдән мин чын-чынлап… Татар халкы үлмәячәк, татар культурасы, татар мәдәнияте үлмәячәк, чөнки сезнең кебек янып торган затлар барында әле без яшибез, безне урыслаштырмаячаклар, безне кырып бетермәячәкләр дигән өметтә калам. Рәхмәт кенә яусын килгәнегез өчен. Минем белән сөйләшеп утырганыгыз өчен, вакыт аерганыгыз өчен сезгә бик зур рәхмәт. Теләгән хәтле укыгыз шигырьне, студиядан куып чыгарганчыга хәтле.

Г: Әлфинә ханым, безнең бит “Татар сүзе” дигән конкурсларыбыз да үтә. Анда Ирек безнең төп жюрида, без оештырыу төркемендә. Беләсезме күпме заявкалар? Өч меңнән артык заявкалар килә. Өч яшьлек кызлар! Өч яшьлек балалар. Туган теленең мәгънәсен белеп укыйлар. Безнең тел, безнең халык яши.

И: Ул конкурсны карагач без шулхәтле телебез бетмиячәк, телебез Алла боерса яшәячәк дибез. Менә шушы конкурсны уйлап тапкан җитәкчеләребезгә рәхмәт, беренчедән. Ул безнең президентыбыз һәм Марат Готович Әхмәтов аркасында, аның контроле астында бара. Гомумән безнең Татарстаннан гына түгел, хәзер чит төбәкләрдән дә... Әйбәт инде, короче.

Г: Менә шул, шундый эшләр эшләнелә, Аллага шөкер. Бар-бар.

Ә: Бик яхшы. Чынлап та сез бик күп өлкәләрдә көч куясыз икән. Сәхнәгә чыгып җырлап-биеп кенә түгел, ә нихәтле эш башкарасыз. Ягъни әле бу бит бөтенесе сәхнәдән соң эшләнә торган эшләр. Театр-спектакльгә килмәгән көннәрне башкарыла торган хезмәт. Минемчә, сезне чынлап та, ничек дип әйтим, зур бәягә, зур бүләккә лаек дип табам бу хәтле эшләрегез өчен! Аллаһ Тәгалә сездән риза булсын!

Г: Амин! Ул яраткач та эш дип кабул ителми.

Ә: Милләтебез сездән рәхмәтле булсын.

Г: Амин! Зөлфәт. “Таныйм”. Менә шушы шигырьнең бер юлы минем гел колагымда яңгырый. “Шул булдымы гомер дигәнегез?!” – дип үз алдыма әйтем куям мин вакыт-вакыт. Шушы шыйгырьне эзләп табып менә сезгә дә укып үтәргә булдым.

“Таныйм”

Мин үлемне таныйм, беләм сыман,
Гамәл кылу кирәк сак кына.
Төпсез караңгыга төшәсе бар,
Менәсе бар өссез яктыга.
Кайдалыкны, каянлыкны уйлап
Ник каушарга дөнья каршында?!
Мин кайчандыр һәм каяндыр килеш
Никтер барамын менә шушында.
Шул булдымы гомер дигәнегез?
Көн үтте дә, гүя төн керде.
Кайдан беләм, кая арасына
Төгәл сыйдым
Һәм дә күп күрдем.

И: Булгандыр әнисе?

Ә: Зөлфәт абый искиткеч. Зөлфәт искиткеч. Рәхмәт яусын! Икегезгә дә бик зур рәхмәт!

И: Сезгә рәхмәт! Чакырганыгызга рәхмәт яусын, шундый матур әңгәмә кордык.

Ә: Әйе, Аллага шөкер.

И: Безнең әңгәмәдән зур сәламнәр алсыннар Татарстаныбыздан үзебезнең милләттәшләребез. Очрашырга насыйп булсын. Казан җирлегендә генә түгел, Алла боерса, сезнең якларга да килеп чыгырга насыйп иләсен Ходай.

Ә: Амин. Көтеп калабыз.

И: Абыйга күп сәләм.

Ә: Рәхмәт яусын. Рифкат абыегызның да сезгә бик күп сәламе бар. Безне якын итеп килгәнегез өчен сезгә туганнарча, чын туганнарча рәхмәтемне белдерәм. Бик яратам сезне, бик яраттым сезне, яратабыз икебез дә. Бу якларга юлыгыз төшсә, безгә хәбәр бирегез. Шат булырбыз, күрешербез. Хәбәрләшик. Бәлки дә театр белән килү мөмкинлегегез булыр. Элемтәдә калыйк, дусларым!

И: Сау булыгыз!